مراجعه به دندانپزشک یا دندان ساز تجربی؟ - مجله گذر عمر

مراجعه به دندانپزشک یا دندان ساز تجربی؟

نویسنده:دکتر سیامک شایان امین*

هنوز در جامعه ما بسیارند کسانی که با اسم های مختلف دندان پزشک تجربی، یاری دندان پزشک تجربی، دندان ساز و... به فعالیت در حرفه دندان پزشکی اشتغال دارند. متاسفانه عدم آگاهی این افراد از یک سو و بعلاوه سودجویی بعضی ها از سوی دیگر، همیشه افراد را در معرض از دست دادن دندان ها قرار می دهد؛ به طوری که به نظر می رسد در منطقه های که این گروه فعالیت دارند، شیوع بی دندانی بیشتر باشد!

بین دندان پزشکان با تحصیلات دانشگاهی کسانی وجود دارند که با اطلاعات کم و ناقص در اموری که توانایی کافی در آن ندارند، دخالت نموده و درنهایت به شکست درمان منجر می شوند و با ایجاد چنین مشکل هایی، باعث از دست رفتن دندان ها و بی اعتمادی بیماران می شوند که این مساله می تواند زمینه را برای بروز بی دندانی فراهم کند.

بی دندانی می تواند منعکس نماینده توانایی و دسترسی مردم به مراقبت های بهداشتی دهان و دندان باشد. در یک جامعه افراد با طبقات مختلف از نظر بضاعت مالی، سواد و تحصیلات، سن، نژاد و سایر عوامل قرار دارند. هریک از این عوامل می تواند روی بی دندانی موثر باشد.

عوامل دیگری همانند نداشتن اطلاعات علمی کافی از مراحل درمان، عدم دقت و بی توجهی به مراحل کاری و نداشتن تکنولوژی مورد احتیاج می تواند آثار سویی را در صحبت کردن، غذا خوردن، زیبایی و شرایط روانی و اجتماعی برای بیمار به بار آورد و در توسعه یک عدم اعتماد عمومی بین افراد، به درمان های دندان پزشکی موثر باشد، بنابراین ضروری است که درمانگر به تمامی مراحل ساخت و تهیه پروتز احاطه علمی داشته باشد. نکته مهم دیگر اینکه آگاهی کامل از بیماری ها و راه های انتقال آنها، نحوه شیوع، بیماری زایی و عواقب بیماری های مسری و بسیار خطرناک مساله ای است که احتیاج به تحصیلات دانشگاهی دارد و نمی توان از افرادی که به اسم دندان ساز تجربی، جهت درمان بیماران بدون دندان اقدام به ساخت دندان مصنوعی می نمایند، انتظار داشت که تدبیرهای لازم را برای جلوگیری از شیوع این بیماری ها به کار گیرند و سهمی در پیشگیری از این بیماری ها داشته باشند.

خانواده عظیم دندان پزشکی

علاوه بر دندان پزشکان عمومی و متخصص که برای انجام درمان های دندان پزشکی به صورت آکادمیک آموزش دیده اند، خانواده دندان پزشکان دارای اعضای دیگری هم هست که به صورت مجاز یا غیرمجاز در شاخه های مرتبط با دندان پزشکی فعالیت می نمایند و در مواردی علاوه بر وظایف تعریف شده شغلی، به خود اجازه ورود به حیطه وظایف دندان پزشکان را می دهند.

یاری دندان پزشکان تجربی

در سال های دوری که هنوز دندان پزشکی نوین در ایران وجود نداشت و تعداد دندان پزشکان اندک بود، بعضی افراد به صورت تجربی و سپس با همان معدود دندان پزشکانی که در حوزه بهداشت و درمان حضور داشتند، کار و تجربیاتی کسب می نمودند. دندان پزشکان تجربی به دلیل خلا شدید افراد تحصیل نموده و متخصص در جامعه، این اقبال را یافتند تا سال ها بدون رقیب در حوزه دندان پزشکی فعالیت نمایند. با افزایش تدریجی جمعیت دندان پزشکان و تداخل کاری با یاری دندان پزشکان تجربی، به طور طبیعی زمزمه های حذف این گروه آغار شد. اما یاری دندان پزشکان تجربی که سالیان متمادی در این رشته فعالیت داشتند و آینده کاری خود را در معرض خطر می دیدند، با مراجعه به مراجع قانونی و پیگیری حقوق کاری خویش، تمام نفوذ و روابط خود را به کار گرفتند تا خاتمه در 22 بهمن ماه سال 53، مجلس شورای ملی و در 8 اردیبهشت ماه سال 54، مجلس سنا را مجاب به تصویب قانونی نمایند که بر مبنای آن یاری دندان پزشکان تجربی به رسمیت شناخته شدند و زمینه برای اخذ مجوز رسمی کار این گروه فراهم شد.

در حالی که پیش بینی این بود با گذر 2 تا 3 دهه و بازنشستگی تدریجی این افراد، دیگر رده شغلی ای به نام یاری دندان پزشک تجربی در کشور موجود نباشد. پس از انقلاب اسلامی هم گروهی از همین افراد با کوشش و پیگیری حقوقی خود مصوبه قبلی را برای اجرای مجدد احیا کردند و در پناه آن، جمع دیگری هم به این گروه افزوده شدند!

وظایف و اختیار های یاری دندان پزشکان تجربی طبق قانون معین شده است و آنان تنها مجاز به انجام درمان های دندان پزشکی زیر هستند:

پر کردن پوسیدگی های سطحی دندان (بدون داشتن اجازه انجام درمان ریشه)

کشیدن دندان در موارد اورژانس (بدون حق کشیدن دندان عقل و ریشه های پنهان در لثه)

جرم گیری دندان

ساخت دندان مصنوعی از نوع متحرک

یاری دندان پزشک تجربی موظف است در تابلو نام و اسم خویش را که یاری دندان پزشکان تجربی است، با حروف یکسان بنویسد و به هیچ وجه حق ذکر اسم های دیگر یا استفاده از تصاویر مختلف را ندارد.

تکنسین تجربی لابراتوار دندان

این افراد اجازه هیچ گونه دخالت در امر دندان پزشکی را ندارند. طبق آیین نامه اجرایی مجاز به مراجعه و تماس مستقیم با دهان و دندان نیستند و هیچ یک از لوازم و تجهیزات دندان پزشکی (غیر لابراتواری) را نمی توانند در محل کار خود داشته باشند.

یاری تکنسین دندان سازی

این افراد تنها می توانند در کارگاه های دندان سازی، زیر نظر مسوولان مربوطه کار نمایند و به هیچ وجه حق دایر کردن کارگاه مستقل را ندارند. مسوول و کارکنان کارگاه نباید به صورت مستقیم با بیماران دهان و دندان تماس داشته باشند.

دندان سازان تجربی (تبصره پنج)

این اسم ظاهرا اولین بار در تیتر قانون معین شرایط شغلی دندان سازان تجربی مصوب 22 اردیبهشت ماه سال 64 مجلس شورای اسلامی ارایه شد و تعریف خاصی برای آن موجود نیست. اما به واقع تابلوهایی با این اسم در سطح شهرها دیده می گردد!

بهداران تجربی دندان

این اسم اولین بار در قانون اجازه استفاده قانونی یاری دندان پزشکان تجربی مصوب سال 54 و هفتم تیرماه 64 مجلس شورای اسلامی به کار رفت که همان یاری دندان پزشکان تجربی را به این اسم خطاب نموده است. تعریف این گروه و ضوابط مربوط به آنها دقیقا همان است که درباره یاری دندان پزشکان تجربی گفته شد.

بهداشت کاران دهان و دندان

این گروه براساس قانون تربیت بهداشت کار دهان و دندان به منظور توسعه خدمات درمانی و بهداشتی در روستاها مصوب فروردین ماه 1360 مجلس شورای اسلامی از میان داوطلبان کنکور سراسری جذب شدند. این افراد طی 2 سال، آموزش های محدودی را در خصوص درمان های ضروری دندان پزشکی سپری نموده و پس از طی دوره کاردانی و طبق تعهد اولیه، برای 5 سال خدمت، راهی روستاها شدند. طبق قانون، این افراد پس از طی تعهد خود می توانند با شرکت در آزمون پیش بینی شده و کسب حد نصاب لازم تحصیلات خود را تا اخذ مدرک دکترای دندان پزشکی ادامه دهند. اگرچه این قانون بیشتر از چند سال صورت اجرایی نیافت اما بهداشت کاران دهان و دندان همچنان در حال جذب تدریجی در دانشگاه برای ادامه تحصیل خود در مقطع دکترا هستند. از میان درمان های دندان پزشکی، موارد زیر در حوزه اختیار ها و صلاحیت بهداشت کاران دهان و دندان است:

معاینه و تشخیص بیماری های دهان و دندان، جرم گیری و بروساژ دندان ها در چارچوب فعالیت های بهداشتی، پر کردن دندان (که احتیاجمند درمان ریشه نباشد)، ساخت دست دندان کامل و پلاک های پارسیل آکریلیک (دندان های مصنوعی از جنس مواد آکریلی و نه فلزی)، معالجه دندان های بچه ها (تا حد لثه و تاج) تهیه بعضی فیلم های رادیوگرافی از دندان. بهداشت کاران می توانند در حدود صلاحیت خود و برای داروخانه مراکز بهداشتی- درمانی روستا اقدام به تجویز نسخه نمایند. به هر حال این گروه از خانواده دندان پزشکی نسبت به سایر گروه های صرفا تجربی، دارای صلاحیت بیشتری برای انجام درمان های دندان پزشکی هستند چرا که دارای تحصیلات دانشگاهی و در ارتباط با بیماران بوده اند.

تکنسین های پروتز دندان

این افراد پس از اخذ دیپلم میانهه به مدت 2 سال، تحصیلات دانشگاهی را صرفا برای کار در لابراتوار (کارگاه) ساخت دندان مصنوعی، از انواع مختلف می گذرانند. آنها باید روی قالبی که به وسیله دندان پزشک از دهان بیمار گرفته شده است کار نمایند و طبق طرح معین شده از سوی دندان پزشک، دندان مصنوعی (پروتز) بسازند و به دندان پزشک تحویل دهند. این افراد هیچ تجربه و معلوماتی برای معاینه بیمار ندارند اما افراد بسیار شایسته و ورزیده ای در امور لابراتواری ساخت دندان هستند. البته جمعی از این افراد هم به دلیل شرایط نابسامان دندان پزشکی کشور، برخلاف وظایف قانونی و تعریف شده، به کار درمانی روی آورده و به طور مستقل بیماران را معاینه و درمان می نمایند!

نتایج یک تحقیق

به رغم حضور دندان پزشکان در بیشتر نقاط کشور و مخصوصا منطقه ها شهری، هنوز هم درصد بالایی از افراد برای برطرف مشکل های دهان و دندان به دندان پزشک مراجعه نمی نمایند. حتی در خصوص بعضی از درمان ها و بعضی از منطقه ها، این نسبت به نفع یاری دندان پزشکان تجربی تقسیم می گردد. از جمله این درمان ها ساخت پروتز دندانی (دست دندان) است. دکتر جواد مهدویان، نفیسه اسدزاده و علی ید شوقی، در تحقیقی با اسم آنالیز انگیزه مراجعه افراد بی دندان، جهت گذاشتن پروتز کامل، به دندان سازان تجربی، 450 بیمار بی دندان که در مشهد به دندان ساز تجربی مراجعه نموده اند را مورد پرسش قرار داده اند. با توجه به اینکه مشهد یکی از کلان شهرهای کشور است که دارای فرهنگ به نسبت بالای شهرنشینی و تراکم بالاتر مطب ها و کلینیک های دندان پزشکی نسبت به بسیاری از منطقه ها ایران است، نتایج این تحقیق را می توان در خصوص بسیاری از شهرهای کشور تعمیم داد یا آن را به اسم یک حداقل در نظر گرفت.

آنالیز پرسش نامه های افراد شرکت نماینده در این تحقیق نشان می دهد بیماران به دندان پزشکان، در مقایسه با دندان سازان تجربی، اعتماد بیشتری برای کشیدن دندان خود یا هرگونه عمل جراحی در ناحیه دهان و دندان دارند. اما جالب اینکه در خصوص رضایت بیماران از دست دندان، اختلافی میان حاصل کار یک دندان پزشک و یک دندان ساز مشاهده نمی گردد. البته این مساله می تواند ناشی از این مساله باشد که بیمار خود را در کوتاه مدت با مشکل های دندان مصنوعی سازگار نموده و درد ناشی از زخم های آن را تحمل می نماید.

اما آنالیز های این پژوهش نشان می دهد بیش از 75 درصد بیماران برای گذاشتن دست دندان به دندان سازان تجربی مراجعه می نمایند.

4 دلیلی که باعث می گردد بعضی بیماران، دندان سازان را به دندانپزشکان ترجیح بدهند

باورهای غلط

بسیاری از مردم اعتقاد دارند که دندان سازان تجربی چون دارای سابقه کار چند ساله در این زمینه هستند، در نتیجه کار بهتری به بیماران خود ارایه می نمایند. دندانی که به وسیله یک دندان ساز تجربی ساخته می گردد معمولا زدگی ندارد و بدون آنکه در لثه ایجاد زخم، قرمزی یا آزردگی کند بیمار آن را بسیار راحت در دهان می گذارد. در صورتی که حاصل کار دندان پزشکان، مخصوصا در روزهای اول پس از تحویل پروتز، ممکن است بیمار را آزرده کند. کسب رضایت بیماران به وسیله دندان ساز البته فرمول ساده ای دارد و آن کوتاه کردن لبه های پروتز است. در حالی که دندان پزشکان با چند سری قالب گیری کوشش می نمایند تا لبه های پروتز بیشترین تطابق را با عمق لثه بیمار داشته باشد، می توان لبه های لثه را به صورتی کوتاه کرد که هنگام فانکشن عضلات دهان و صورت هیچ گونه فشاری را تحمل ننمایند و در نتیجه زخمی ایجاد نگردد. لزوم مراجعه به فردی که در زمینه درمان های دندان پزشکی دارای تحصیلات آکادمیک است هنوز برای بسیاری از مردم شناخته شده نیست. حتی بسیاری از آنها میان خدماتی که از سوی یک دندان پزشک و دندان ساز ارایه می گردد تفاوتی نمی بینند!

مقرون به صرفه بودن خدمات آنها

میانه قیمتی که دندان پزشکان برای ساخت پروتز دو فک به وسیله بیماران اخذ می نمایند رقمی میان 300 تا 500 هزار تومان است در حالی که حتی می توان با رقمی معادل 50 هزار تومان در مطب یک دندان ساز صاحب یک دست دندان شد! در پژوهش اجرا شده در حالی تنها 40 درصد افراد اعتماد خود را به دندان ساز تجربی اسم داشته اند که 60 درصد ایشان به کار دندان پزشکان اعتماد بیشتری دارند. از این مساله چنین برمی آید که اگر روزی مشکل مالی مردم برطرف گردد و مقدار عایدی آنها در حد قابل قبولی باشد، دندان مصنوعی ای که از روی علم و آگاهی ساخته شده باشد، ارزش بیشتری برای ایشان خواهد داشت.

تحویل زودهنگام دندان مصنوعی

مبانی علم پروتز دندان چند مرحله قالب گیری و ثبت رکورد فکی برای ساخت یک پروتز دندانی را ضروری می داند اما محدود کردن کلیه مراحل قالب گیری و رکورد گیری در یک جلسه، موجب می گردد در حالی که بیمار مراجعه نماینده به یک دندان پزشک در ابتدای ماراتون ساخت دست دندان واقع شده است، بیمار مراجعه نماینده به یک یاری دندان پزشک تجربی دست دندان خود را تحویل بگیرد. شاید اگر روزی شما هم بی دندانی کامل را تجربه می کردید، می توانستید ارزش تحویل زودهنگام پروتز برای بیمار را درک کنید!

تشویق دوستان و آشنایان

توصیه دیگران، بدون شک یکی از عوامل اصلی رونق یک مطب دندان پزشکی است که می تواند یک مطب را تا حد انفجار از بیمار آکنده کند! نقش این عامل به حدی است که در حدود 50 درصد از افراد مورد پرسش قرار گرفته در این تحقیق، یکی از دلیل های مراجعه به دندان ساز را توصیه دوستان و آشنایان خود اسم نموده اند. در حالی که هزینه کمتر و نزدیک بودن به محل سکونت در مراتب بعدی قرار گرفته اند.

... و اما پیشگیری در عین ناتوانی از درمان

با توجه به قراین موجود در جامعه شاید بتوان این طور اظهار عقیده کرد که در کشور ما، با اختلاف بسیار فاحشی، بیشتر پروتزهای دندانی به وسیله افرادی غیراز دندان پزشکان ساخته می گردد. در چنین شرایطی برای حفظ سلامت بیمارانی که به هر دلیلی یک دندان ساز را به یک دندان پزشک ترجیح می دهند، عملی کردن پیشنهادهای زیر می تواند موثر باشد:

آموزش روش های کنترل عفونت به دندان سازان به صورت آموزش مستقیم یا غیرمستقیم با ارایه بروشور یا کتابچه

جلوگیری از فعالیت افراد فاقد صلاحیت در امور دندان پزشکی به وسیله مسوولان ذیربط یا در صورت امکان بازآموزی علمی این افراد

افزایش سطح آگاهی مردم به وسیله رسانه ها برای تغییر نگرش مردم

واکسینه کردن افرادی که تحت اسم های مختلف دندان سازان تجربی مشغول به کار هستند به منظور ایمن شدن افراد در مقابل بیماری های واگیردار و خطرناک

نظارت و اجرای پروتکل کنترل عفونت در مطب دندان سازان تجربی

پی نوشت ها:

* دندانپزشک

منبع:www.salamat.comمنبع: راسخون