لزوم الگوی فطرت گرایی توحیدی در برنامه ریزی درسی - مجله گذر عمر

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، سومین نشست از جلسه ارائه گزارش عملکرد و بررسی برنامه دفاتر سازمان، به دفتر تألیف کتاب های درسی آموزش عمومی و متوسطه نظری اختصاص یافت.

در ابتدای این جلسه، حسن ملکی، ریاست سازمان، این دفتر را قلب سازمان پژوهش خواند و گفت: برنامه های درسی دوره های مختلف تحصیلی در این دفتر و با تلاش های همکاران طراحی و تولید می شود به همین علت می توان این بخش را قلب سازمان پژوهش دانست زیرا این دفتر دارای اصالت سازمانی و ریشه دار است لذا لازم است که برنامه های این بخش روشن و واضح ارائه شود. ویژگی دیگر این دفتر توانایی کارشناسی است و من هیچ تردید ندارم که کارشناسان این دفتر از دیگر بخش ها به لحاظ کارشناسی برتر هستند زیرا دفتر به گونه ای است که کارشناس پرورش داده می شود.

وی اضافه کرد: سلامت اخلاقی و فرهیختگی از دیگر ویژگی های این دفتر است. خود من هم سال ها با این دفتر ارتباط داشته ام و معتقدم که فرهیختگی این دفتر در جای دیگری نیست و این جای شکر دارد اما متاسفانه همین دفتر با این عظمت، واژه برنامه ریزی را از نام خود هم حذف کرد و این به نوعی پارادوکس تبدیل شد. دقیقا نمی دانم چرا در دهه 70 این اتفاق رخ داد و این کلمه حذف شد و آیا ریشه در برنامه گریزی داشت یا چیز دیگر؟ مگر می توان با امری بدیهی مقابله کرد زیرا بدیهی است که در این دفتر برنامه ریزی اولویت دارد. به همین علت، من شخصا به خاطر این نقص، ناراحتم زیرا تالیف شروع کار نیست و برنامه ریزی در بدو امر قرار گرفته است.

لزوم تمرکز بر تعامل در بخش رمزینه های سریع پاسخ

محمد علوی تبار معاون توسعه منابع و پشتیبانی سازمان به طرح برخی نکات در خصوص امور مالی سازمان پرداخت و گفت: در دفتر تالیف نظری، 44 196 ساعت برای انجام کارها، زمان نیاز است اما متاسفانه، بالغ بر 30 هزار ساعت، در این بخش به مسئول مربوطه تخصیص نیافته است لذا نیازمند تلاش مضاعف دفتر است تا مسئولان مستقیم کارها تعیین شوند بنابراین امیدوارم که تخصیص برنامه در اولویت این دفتر قرار گیرد.

در بخش دیگری از این جلسه، حسین سوزنچی، مدیر کل دفتر، به ارائه گزارش عملکرد این بخش پرداخت و گفت: مدل سنجش و پایشی که از سوی جناب علوی تبار مطرح شد، دارای مسائلی است زیرا مواردی که کاملا رایج شده و به علت سابقه قبلی، تعیین است، اما در این دفتر همواره یک سری برنامه هایی هست که اساسا تعریف نشده است. به نام مثال برنامه رمزینه ها یا کرونا، مباحث جدیدی هستند که به نظر می رسد در قالب پایش نمی گنجد و نوعی چالش را در پی دارد.

وی اضافه کرد: بالغ بر 36 مورد از برنامه های این دفتر به پژوهش ها اختصاص دارد که تا حدودی پیش رفته و مسئولان مربوطه آنها تعیین شده البته بخشی از کارها هم برون سپاری شده است.

مدیرکل دفتر تألیف آموزش عمومی و متوسطه نظری خاطر نشان کرد: بخشی از کارهای پژوهش به طراحی دوره های تحصیلی مرتبط است که بر اساس تاکید رئیس سازمان طراحی بسته ها در اولویت قرار داشت، کار طراحی دوره کنار گذاشته شد و پیشرفتی در آن حاصل نشد. دربخش طراحی الگوی عملیاتی آموزش و توانمند سازی معلمان کاری انجام نشد و تنها 5 درصد، کارها پیش رفته است. در بخش بازبینی برنامه درسی ویژه پاندمی کووید 19، بالغ بر 10 درصد کار اجرا شده که از زمان پیش بینی کار هم جلوتر است.

سوزنچی شرح داد: از میان 56 برنامه، 37 مورد پژوهشی بود که یکی حذف شد و پروپزال 5 مورد هم آماده شده است. 9 مورد از کارها هم مربوط به سه ماهه نخست سال نبود. در نهایت 10 برنامه باقیمانده 7 برنامه از زمانبندی جلوتر است و دو برنامه اصلی دیگر که تکمیلی راهنماهای برنامه درسی حوزه های یادگیری و پروژه رمزینه های سریع پاسخ است که جزء برنامه های محوری ما قرار دارند. در حال حاضر این دو برنامه اندکی عقبتر از برنامه هستند که به دلایل آن هم خواهم پرداخت.

مدیرکل دفتر تألیف آموزش عمومی و متوسطه نظری خاطر نشان کرد: علاوه بر مواردی که مطرح شد، برنامه های خاصی مانند شیوه نامه ویرایش، تدوین محتوای مرکز کودک و طرح اتقان هم مد نظر ما بود که در دست انجام است. در بخش تکمیلی راهنماهای برنامه درسی حوزه های یادگیری هم جلسات متعددی در کارگروه ها برگزار گشت و زحماتی در عرصه برنامه درسی کودک، برنامه درسی عشایر و تمرکز بر طراحی دوره اول ابتدایی به صورت تلفیقی هم انجام شد اما یکی از دلایل به تعویق افتادن این طرح ها، سنگینی برنامه رمزینه های سریع پاسخ بود.

سوزنچی، برنامه درسی ویژه شرایط کرونا را مهمترین برنامه خواند و گفت: برنامه درسی ویژه شرایط کووید 19 از جمله مباحثی است که من به شدت نگران آن هستم و معتقدم که باید به صورت جدی آن را مد نظر قرار دهیم. قصد من این است که عمده کار سه ماهه دوم، را بر این کار اختصاص دهم و کاری میدانی و جدی در این عرصه انجام دهیم زیرا باید برای ورود دانش آموزان به مدارس بیاندیشیم.

وی اضافه کرد: در پروژه رمزینه های سریع پاسخ، پیگیری های بسیار زیادی در بحث برون سپاری اجرا شده است اما بنا به دلایلی این بخش انجام نشد و ما مجبور به اجرای کار در درون سازمان شدیم. در این راستا، یک سری کارگاره های آموزشی گذاشتیم تا افراد با محتوا و فرایند کار آشنا شوند. استانداردهای قابل دفاعی در این بخش استخراج شده است. در ادامه این راستا نیازهای تفضیلی هم تعیین شد و محتواهای قابل استفاده از سامانه رشد هم مورد بهره برداری قرار گرفت.

مدیرکل دفتر تألیف آموزش عمومی و متوسطه نظری به رقبای حاضر در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: ما در عرصه کتاب درسی رقیب خاصی نداریم اما در فضای مجازی، رقبای بسیار قدرتمندی در عرصه انیمیشن، موشن گرافیک و .... حضور دارند به همین علت نحوه اجرای کارها در اولویت بسیار بالایی قرار گرفته است.

سوزنچی در ادامه بر لزوم تعامل در فضای مجازی تاکید کرد و گفت: بر اساس کارهایی که انجام داده ایم فکر می کنم که کارهای قابل دفاعی در این عرصه امکان اجرا دارد و می توان به آینده آن امیدوار بود. همین امروز، سایت هایی درباره کتاب های ما فکر کرده اند و ما باید با آنان به رقابت بپردازیم لذا لازم است که به ابعاد مختلف اقدامات در این راستا بیاندیشیم و ما سعی کردیم که در این راستا از یک مدل کار تعاملی استفاده کنیم که می تواند مجذوب کننده باشد و ناظر به کتاب بدون پیچیدگی، کار را ارائه می دهد. بر همین مبنا ما قصد داریم 25 درصد کار را در بخش ابتدایی با نگاه به همین بخش تعاملی اجرا کنیم.

در ادامه احمد احمدی، رئیس گروه پژوهش و برنامه ریزی حوزه تربیت و یادگیری علوم به دغدغه های اصلی این دفتر اشاره کرد وگفت: یکی از بحث های اصلی رمزینه های سریع پاسخ است زیرا قرار گرفتن این بخش درکتاب های درسی اتصالی تعیین با دروس ایجاد کرده است لذا اگر خدایی ناکرده کوچکترین مسئله ای در این بخش، وجود داشته باشد، عواقب گسترده ای در پی خواهد داشت به همین علت، بخشی از کندی کار هم به این توجه و تاکید بیشتر مربوط می شود.

وی اضافه کرد: کار رمزینه ها بسیار گسترده و عظیم است لذا لازم است که جدی تر بر آن تمرکز داشته باشیم. امسال در ارتباط با مسئله حضور یا غیر حضوری بودن کلاس های دانش آموزان داریم به همین علت فکر می کنم لازم است که جلساتی جدی در این راستا داشته باشیم.

تهرانی فرجاد، رئیس گروه پیش از دبستان در ادامه برگزاری چنین جلساتی را یک اتفاق مهم در راستای هماهنگی و اجرای گروهی کار دانست و گفت: ما در حوزه پیش دبستان نزدیک به 120 قطعه فیلم آماده داریم و منتظر هستیم که در شبکه ملی رشد، بحث پیش دبستانی را به صورت ویژه ببینیم. امیدواریم که در این راستا کارهایی که اجرا شده است را ببینیم و از متولیان امر قدرشناسی کنیم.

سید رضا سیدصالحی، رئیس گروه پژوهش و برنامه ریزی حوزه تربیت و یادگیری ریاضیات بیان نمود: بحث برنامه درسی و شرایط آموزشی سال آینده در روبرو با کووید 19، مبحث مهمی است؛ پیشنهاد من این است که در این راستا حتما به دانش آموزان بگوییم که آزمون ها کتبی خواهیم داشت و حداقل ماهی یکبار یک آزمون کتبی را خواهیم داشت. متاسفانه عدم توجه به این فرایند باعث افت پایه دروس دانش آموزان شد و ما در سال آینده با این فرایند چه باید کرد؟

طیبه ارشاد، رئیس گروه پژوهش و برنامه ریزی حوزه تربیت و یادگیری تربیت بدنی و سلامت بر لزوم توانمند سازی معلمان تاکید کرد و گفت: ما دو مبحث رمزینه های سریع پاسخ و کرونا را پیش رو داریم و برای هر دو این مباحث نیازمند یک ارتباط جدی و مستمر با معلمان داریم بنابراین اگر نتوانیم پیش نیازهای لازم را در این عرصه تامین کنیم و به آنان آموزش دهیم، نتیجه مد نظر حاصل نخواهد شد. شاید یکی از آسیب های دوران کرونا، قطع بودن ارتباط ما کارشناسان آموزش با معلمان بود اما امسال فرصت مناسبی برای جبران این کمبودها و توانمندسازی معلمان است.

در ادامه سایر حاضرین به بررسی ابعاد مختلف گزارش ارائه شده پرداختند و نقد و بررسی برنامه های پیش رو انجام شد.

علی محبی قائم مقام ریاست سازمان در این بخش از جلسه، به فعالیت های شبانه روزی کارشناسان اشاره کرد و به خاطر گزارش شفاف و صادقانه ارائه شده، تشکر کرد وگفت: این گزارش دارای دو وجه بود. یکی از وجه ها به لحاظ شفافیت بسیار شاد کننده بود اما در وجه دیگر، باعث نگرانی شدید ما شد که مبادا روزمرگی و فعالیت های فرعی جای کارهای اصلی، ما را بگیرد و برنامه محوری ما را دچار اشکال کند زیرا محور توسعه تعلیم و تربیت است و قلب تعلیم و تربیت هم سازمان پژوهش است و طبق تعبیر دکتر ملکی این دفتر قلب سازمان است. در این دفتر به حدی پتانسیل و انرژی وجود دارد که سوق دادن آن به سمت فعالیت های فرعی باعث ایجاد آسیب در بدنه سازمان می شود. ما بدون برنامه راهبردی راه به جایی نخواهیم برد لذا وقتی یک برنامه تحولی مورد توافق باشد، باید در مرکز توجه قرار گیرد.

وی اضافه کرد: هر بخشی از قطار تعلیم و تربیت که به ما سپرده شده، رسالت ماست، بنابراین نمی توانیم درخواست توقف این قطار را داشته باشیم لذا باید در راستا کاملا برنامه محور حرکت کنیم. بهترین کار این است که گام های برنامه ها را بازبینی کنیم تا اگر علت و اشکالی وجود دارد، رفع و رجوع شود.

توانمندسازی معلمان باید در برنامه کار قرار گیرد

در بخش پایانی این جلسه، حسن ملکی به جمع بندی مباحث مطرح شده پرداخت و گفت: دریافتی که من از مجموعه گزارش سوزنچی به دست آوردم این است که کار پیش نرفته است اما دلایلی برای آن ذکر شد. پروژه رمزینه سریع پاسخ و برنامه ویژه کووید 19 و تکمیل راهنماهای برنامه درسی هم چندان پیش نرفته اند البته تلاش هایی شده است اما مجموعا شرایط به گونه ای نیست که بتوان از آن پیشرفت را دریافت کرد. این گزارش ما را به شفافیتی رساند که در این جلسه برای من کافی است اما تعجب من این است که دفتری با این قدرت کارشناسی، چرا اینگونه گام برداشته است و این برای من روشن نیست.

وی بر بازبینی سامانه پایش تاکید کرد وگفت: با توجه به گزارشات ارائه شده، به نظر می رسد این بخش نیازمند یک بازبینی در راستای رفع مسائل و نکات منفی است زیرا اگر این بخش رفع نشود، ما همچنان با مسائل رو به رو خواهیم بود. راجع به برنامه کووید 19، مسئله از جهت نسبت ما با این پدیده کاملا روشن است و هیچ ربطی به مسئله اجرا ندارد زیرا اجرا دست ما را نبسته است. سال گذشته، ما در فرصت اندکی که داشتیم، زحماتی کشیده شد که حاصل آن شش جلد، راهنماهای درسی بود. این کتاب ها نقاط قوتی داشت و بخشی از آن قابل استفاده است اما قطعا آنی نبود که در شان سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی باشد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ادامه داد: بدیهی است که دیگر نباید در این دوره هم همان مسائل را تکرار کنیم و من طی 8 ماهه اخیر مدام بر آن تاکید داشته ام. ما پیش بینی می کردیم که برای سال 1400 نیازمند کاری اساسی هستیم اما نقطه ای که امروز با آن رو به رو هستیم، اصلا مطلوب نیست لذا باید دقیقا تعیین کنیم که کدام بخش را دفتر تالیف بر عهده خواهد گرفت زیرا سوال کاملا تعیین است و اینکه برنامه درسی متناسب با شرایط قرمز و غیر حضوری، از موضع ما چیست؟ و دارای چه مختصاتی است؟ این مسئله را باید با توجه به چاپ کتاب درسی و اینکه امکان حذف ندارد، مد نظر قرار دهیم. امروز یکسال و نیم از کرونا گذشته است و الگوهای مختلفی در برخورد با این معضل ارائه شده است باید تعیین کنیم که دقیقا چه، مدلی را مد نظر داریم.

ملکی اضافه کرد: تکمیل راهنماهای درسی کار پیچیده ای نیست و من تقاضا دارم که آن را در اولویت قرار دهیم و برای آن مجددا جلساتی که داشتیم، را باید احیاء کنیم تا عناصر تعیین شود. برای سال 1401 ما باید در هر حوزه تربیت و یادگیری و در هر دوره، یک بسته تولید کرده و به اجرای آزمایشی برسانیم لذا در هر حوزه حداقل باید سه بسته تولید شود. بدیهی است که بین بسته ها و راهنماها یک حلقه واسطه وجود دارد لذا هر دو این عرصه ها باید همزمان مورد توجه قرار گیرد. ما امروز باید الگوی فطرت گرایی توحیدی را در برنامه ریزی درسی مد نظر قرار دهیم و برای آن حرمت قائل شویم.

وی ادامه داد: اشاعه راهنماهای درسی برای معلمان بسیار پیشنهاد خوبی است لذا باید برای آن فکر کنیم و تلاش کنیم که این راهنماها را برای معلمان توجیه کنیم و به اشاعه آن بپردازیم تا در نهایت به توانمند سازی معلمان دست پیدا کنیم.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزش به گزارش سه ماهه آینده اشاره کرد و گفت: در گزارش سه ماهه آینده، فرم گزارش پیشرفت در اختیار دفاتر قرار خواهد گرفت تا در آن زمان، با قالب تعیین شاهد ارائه گزارشات باشیم. در این فرایند هر دفتری باید دو گزارش ارائه کند که یکی کلی و مربوط به مدیر کل دفتر باشد اما جزئیات باید در گزارش دفاتر و مدیران ارائه شود.

شایان ذکر است سه جلسه بررسی عملکرد سه دفتر سازمان روز یکشنبه 6 تیر در مدرسه تاریخی دارالفنون و با حضور جمعی از مدیران و کارشناسان دفاتر برگزار گشت. قرار است این جلسات به صورت سه ماه یکبار برگزار شود.