ارگ قورتان در اصفهان، دومین بنای بزرگ خشتی در ایران - مجله گذر عمر

ارگ قورتان در اصفهان و برترین مسیر دسترسی

ارگ قورتان در اصفهان شهرستان ورزنه، 10 کیلومتری این شهر به سمت اصفهان قرار گرفته است. این مجموعه و ارگ از دیدنی های ورزنه محسوب می گردد و در نزدیکی روستایی به همین نام واقع شده است. شاید ندانید که فاصله قورتان تا اصفهان فقط 90 کیلومتر است و ارگ تاریخی و هزار ساله این منطقه نیز دقیقاً در 45 کیلومتری از شمال غرب تالار گاوخونی و در مسیر دسترسی جاده اصفهان به سمت ورزنه قرار گرفته است.

برای رسیدن به این قلعه شما ابتدا باید از شهر ورزنه به جاده اصفهان بروید. این جاده را ادامه داده و به چهارراه سهران برسید. بعد از آن مسیر سمت راست چهارراه را ادامه بدهید و با طی کردن مسافتی 3 کیلومتری و گذشتن از زاینده رود، قلعه قورتان در مقابل شما واقع شده است.

دیداری از جنس تاریخ با قلعه قورتان

جالب است که بدانید ارگ قورتان یک مجموعه کاملاً تاریخی یا یک شهر کاملاً تاریخی است که در روستایی با همین نام و در مرکز دهستان گاوخونی واقع شده است. این ارگ خشتی و گلی یک مجموعه کامل از بناهای تاریخی مستقل هم به شمار میرود. این ارگ یک حمام، سه مسجد، دو قلعه خان نشین و یک بازار هم دارد.

در کنار تمام این موارد اهالی ارگ کاربری های دیگری هم مانند آسیاب و کاروان سرا هم داشتند که به مرورزمان کاملاً از بین رفته است. ارگ قورتان را در دسته محدود قلعه های گلی و خشتی قرار دادند که هنوز هم در آن سکونت وجود دارد و در لیست آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده است.

تاریخچه ارگ قورتان اصفهان

قدمت روستای تاریخی قورتان متعلق به دوران حاکمیت بهرام پنجم ساسانی و قرن چهارم بوده است. البته باتوجه به کاوش های باستان شناسی صورت گرفته و کشف ظروف سفالی که متعلق به دوره هخامنشیان است سکونت در این محدوده قدمتی چندهزارساله دارد. ارگ بزرگ قورتان نیز متعلق به دوران حاکمیت دیلمیان و قرن چهارم هجری است. بعضی معتقدند که این قلعه کاربردی کاملاً نظامی داشته و در زمان جنگ بیش از 50 هزار خانوار را به خوبی در خود جای می داده است.

ارگ بزرگ قورتان در سال 1335 شمسی به عنوان یک مکان مسکونی دسته بندی شد. فشارهای مداوم حکومت عدم مالکیت شخصی بر زمین های موجود و عدم توانمندی و استطاعت مالی برای ساخت وساز خانه در اماکن خارج از محدوده ارگ، همگی در کنار هم سبب شد تا مردم ساکن در ارگ برای مدت طولانی در آن باقی بمانند.

بعد از اینکه مردم در خانه های نو مستقر شدند، خانه های قدیمی که در داخل ارگ قرار داشت برای انبار و نگهداری دام مورداستفاده قرار گرفتند. بعلاوه استفاده از قلعه به عنوان انبار علوفه و همین طور باهدف استفاده کشاورزی موجب شد که بافت قدیم آن به سرعت تخریب گردد. البته در حال حاضر تقریباً 10 خانوار در آن سکونت دارند و این قسمت از قلعه نسبت به قسمت قدیم آن سالم تر به جای مانده است.

معماری منحصر به فرد قلعه قورتان

شاید ندانید که وسعت این قلعه تقریباً چیزی در حدود 5 هکتار است و مصالح آن کاملاً مطابق با آب وهوای کویری بوده و از خشت و گل است. این قلعه یک حصار کنگره ای دارد که آن را با مصالح خشت خام بنا کردند. البته ناگفته نماند که استحکام و عظمت این قلعه و حصارهای آن مثال زدنی است. ارتفاع حصارهای قلعه از سطح زمین تا کنگره 9 متر بوده و ارتفاع برج های آن نیز از زمین تا کنگره 12 متر برآورد شده است.

باروی شمالی این ارگ 250 متر و باروی شرقی آن نیز 180 متر طول دارند. برج های دیده بانی در این ارگ 14 عدد است. متاسفانه یکی از این برج ها و قسمتی از حصار ارگ به علت طغیان و انحراف مسیر آب زاینده رود کاملاً تخریب شده است. بعلاوه جالب است بدانید که ضخامت دیوار در این قلعه بین 3 تا 4 متر متغیر است.

قسمت های گوناگون ارگ قورتان در اصفهان

این ارگ مانند سایر ارگ های دیگر از قسمت های مختلفی تشکیل شده که ما در ادامه آن ها را به شما معرفی خواهیم کرد.

· مسجد در ارگ قورتان

همان طور که گفتیم ارگ قورتان شامل مسجدهای متعددی است که در سرتاسر این ارگ قرار گرفته اند. مسجد اهله اولین مسجد شبستان دار در این ارگ است که معماری آن با معماری سایر قسمت ها در ارگ فرق دارد. قسمتی که این مسجد در آن واقع شده بسیار دیدنی و منحصربه فرد است.

دومین مسجد، مسجد بالا نام دارد که در زمان ابتدایی ورود اسلام آن را بنا کردند. این مسجد را فقط می توان از روی محراب آن تشخیص داد. این مسجد دو محراب داشت که یکی قدیمی تر و یکی نوتر است.

بعلاوه مسجد ابراهیم مسجد سوم این ارگ است که در سال 1084 قمری و درست در دوره شاه سلیمان صفوی ساخته شده. این مسجد در قسمت شمال شرق ارگ و در فاصله اندکی از حمام واقع شده است.

· بازار در ارگ قورتان در اصفهان

همان طور که گفتیم یکی دیگر از قسمت های این ارگ بازار آن است که از دو قسمت تشکیل شده. قسمت اول متعلق به نجاران و حجره های آن ها و البته کاروان سرا بوده است. قسمت دوم نیز متعلق به سایر کسبه بوده که در حال حاضر از آن ها جز ویرانه ای باقی نمانده است.

· حمام در ارگ قورتان

حمامی که در این ارگ قرار گرفته است در ضلع غربی آن است و به صورت خزینه ای بوده. آب را از طریق هیزم گرم می کردند و متأسفانه هیزم را از مسافتی طولانی به حمام می آوردند. در سال 1357 و پس از آن حمام بازسازی شد و در حال حاضر مردم ساکن ارگ از آن استفاده می نمایند.

· کبوتر خانه در ارگ قورتان

کبوترخانه این ارگ نیز دقیقاً در دل شمال غرب واقع شده. در نمای بیرون 12 سیلوی هلالی شکل وجود دارد که هر کدام از آن ها یکی از پایه های اصلی این بنا هستند. قطر سیلو ها هر کدام 12 متر و ارتفاع آن ها 15 متر است.

· آراگاه در ارگ قورتان

شاید ندانید که دقیقاً در این ارگ 4 آسیا وجود دارد که در زبان محلی مردم منطقه به آن آراگاه گفته ممی گردد این آسیا ها به طور معمول از سنگ ساخته شده و حیوانات آن ها را به حرکت درمی آورده اند.

· نخلدان در ارگ قورتان

در وسط این ارگ یک بنا با ارتفاع 6 متر وجود دارد که به آن نخلدان گفته می گردد. این بنا گچ بری های بسیار زیبایی دارد و متعلق به دوران صفویه است. بنایی که درگذشته محلی برای نگهداری از نخل عزاداری امام حسین علیه السلام بوده است.

· اقامتگاه در قلعه قورت

در این منطقه اقامتگاه بوم گردی به نام بالابان وجود دارد که در میان ارگ قرار گرفته و خاطره ای بی نظیر از اقامت در خود را برای گردشگران و مسافران رقم می زند. بعد از بازسازی و بازسازی ارگ در سال 1398 یکی از خانه های قدیمی آن را به اقامتگاه تبدیل کردند. این خانه ظرفیت پذیرش 40 مهمان و مسافر را دارد و با حال و هوای سنتی خود از امکانات منحصر به فردی برخوردار است. سرویس بهداشتی، پارکینگ غیرمسقف، سیستم گرمایشی و راهنمای محلی از جمله امکانات این قلعه به حساب می آیند.

دیدنی های نزدیک به قلعه قورتان در اصفهان

در این منطقه نیز دیدنی ها و جاذبه های گردشگری متنوعی وجود دارد که اگر به آن سفر کردید بازدید از آن ها را از قلم نیاندازید.

· تالاب گاوخونی

این تالاب در 30 کیلومتری ورزنه قرار گرفته و وسعتی برابر با 470 کیلومترمربع دارد. تالابی که نقشی اساسی در زیست بوم منطقه داشته و زیستگاهی جانوری برای انواع و اقسام حیوانات، حشرات و جانوران محسوب می گردد.

· کویر زیبای ورزنه

این کویر هم در 100 کیلومتری از شرق اصفهان و شهرستان ورزنه واقع شده که یکی از زیباترین کویرهای مرکزی کشور ما ایران است. این کویر در شرق اصفهان است و 530 کیلومتر تا تهران فاصله دارد. بعلاوه در این کویر سایت تفریحی واحه با انواع و اقسام تفریحات قرار گرفته که اقامتی بی نظیر را برای گردشگران و مسافران رقم می زند.

ارگ قورتان و سفری با دالان تاریخ

با هم سفری به قلعه قورتان ورزنه در اصفهان داشتیم. این ارگ بزرگ را در سفر به این منطقه دیدار کنید و شکوه و عظمتش را از نزدیک لمس کنید. بنای تاریخی و باشکوه که متأسفانه چندان سرپا نیست و مورد حمایت قرار نگرفته است. اما هنوز هم با تمامی خرابی ها و کاستی ها، شکوه و عظمت خود را حفظ نموده و موجبات شگفتی همگان را فراهم می نماید.