توسعه پایدار گردشگری در روستاهای ساحلی - مجله گذر عمر

امروزه در سیستم اقتصاد جهانی و عصر سیطره فناوری، صنعت گردشگری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. توسعه گردشگری در سکونتگاه های روستایی بستر مناسبی برای متنوع سازی اقتصاد و رهایی از اقتصاد تک پایه ای و باثبات خواهد بود. بی شک این امر در گرو بینش علمی و شناخت آسیب ها و پیامدهای کالبدی- فضایی، محیط زیستی، مالی و اجتماعی - فرهنگی و متأثر از تصمیم سازی های مدیریتی همه سو نگر در جهت توسعه همه جانبه و پایدار گردشگری تداوم خواهد یافت. بر پایه تحقیقات اجرا شده توسط پژوهشگران، زون های ساحلی ارتباطی مستقیم با ماهیت پس کرانه دارند و هر روستا می تواند علاوه بر کارکردهای گردشگری ساحلی به تبعیت از ماهیت پس کرانه خود، نقش و عملکردی مشابه به آن داشته باشد. ازاین رو هر سایت ساحلی متناسب با هویت و چشم انداز، ویژگی های عملکردی ویژه ای را به خود اختصاص می دهد.

در این بین گردشگری از عوامل تأثیرگذار در جهت شکل گیری الگوی توسعه در روستاهای ساحلی بوده و متضمن ایجاد پیامدهای گسترده ای در این مناطق است. گردشگری ساحلی با رشدی فزاینده به عنوان عاملی مؤثر در شکل دهی کانون های توسعه در سایت های ساحلی، کرانه ای و پس کرانه ای مناطق روستایی مطرح است. این توسعه واجد پیامدهای مثبت و تبعات منفی پرشماری نظیر پایدارسازی جمعیت و مهاجرت معکوس از شهر به روستا، ارتقای کیفیت محیط زیست، افزایش آگاهی جامعه روستایی، ازدیاد فرصت های شغلی و تنوع در فعالیت ها، ارتقای سطح کیفیت زندگی، افزایش درآمد جامعه محلی و سطح خدمات و زیرساخت ها، حفاظت از آثار و مکان های تاریخی، تبادل مثبت فرهنگی جامعه مقصد و گردشگران؛ که در صورت نبود برنامه ریزی مناسب و مدون و عدم شناخت ظرفیت های محیطی با فرایندی معکوس همراه خواهد بود.

به باور پژوهشگران بیشترین بازار گردشگری جهانی را گردشگری انبوه یا به تعبیری گردشگری بی انضباط که به استفاده ناآگاهانه از طبیعت بسنده می نماید در اختیار دارد و بخش اعظم این بازار را سواحل دریاها تشکیل می دهند. به دنبال افزایش تقاضا و تزاحم گردشگران بر زون های ساحلی، پهنه های کرانه ای و پس کرانه ای، اثراتی از جمله؛ نابودی زیستگاه های ساحلی، آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی، تغییر گسترده کاربری های اراضی و کاهش تولیدات محلی، مخاطره در سلامت روستاییان به دلیل شبکه های دفع فاضلاب، مسائل دفع مواد زائد، برداشت غیرقانونی و بی رویه ماسه، آلودگی و اغتشاشات بصری به دلیل شکل گیری فضاها و سازه های نامتقارن، تخریب باغ های مثمر و دگرگونی و نابودی چشم اندازهای ساحلی، خصوصی سازی سواحل و فرایند رو به رشد ساخت وساز غیرمجاز، افزایش خانه های دوم مغایر با الگوی بومی و از بین رفتن هویت معماری روستا، نابودی هویت کالبدی-فضایی روستاها و ... نتیجتاً تنزیل کیفیت محیطی روستاهای ساحلی را در پی خواهد داشت. ازاین رو فقدان برنامه ریزی مناسب و عدم اتخاذ تصمیمات مبتنی بر توسعه پایدار در بخش نهادی - مدیریتی در همه کشورها می تواند منجر به عدم تحقق و یا کمرنگ بودن آثار مثبت گردشگری و پدیدآیی پیامدهای منفی گردد. این امر در مناطق روستایی به ویژه مقاصد کمتر توسعه یافته، احتیاجمند نگرش جامع و مدیریت علم محور، جهت راهنمایی آگاهانه و. هموارسازی جهت توسعه پایدار است.

در این راستا، مدیریت یکپارچه سواحل و مدیریت در حوزه های ساحلی به عنوان سیستم های حساس محیطی، احتیاج به کارگیری راهبردهایی متناسب با ویژگی های اجتماعی- فرهنگی، محیطی و مدیریتی به ویژه در سکونتگاه های روستایی دارد.

استان گیلان به ویژه روستاهای ساحلی شهرستان رشت، با چشم اندازی گسترده، میکروکلیمایی مناسب برای توسعه اکوتوریسم به شمار می آید. به واقع وجود تنگناها و معضلات مترتب بر این مناطق حساس و شکننده محیط زیستی و ساختار روستاها از جمله دخل و تصرف افراد متخلف، سودجو و فرصت طلب در حوزه ساخت وسازهای غیرمجاز، اعم از تغییر کاربری اراضی عام المنفعه گردشگری به واحدهای مسکونی بدون دریافت مجوز و پروانه ساخت، گسترش فضاهای ناهمگون و مغایر با چشم انداز طبیعی و بافت اصیل روستا را در پی داشته است. این در حالی است که نتایج تصاویر ماهواره ای، دال بر تغییرات حادث و کاهش مساحت کاربری های مولد و تبدیل آن به غیر مولد، در طی دهه های اخیر بوده است؛ لذا با توجه به وجود قوانین بازدارنده و الزامات اخیر در جهت پیشگیری و منع تغییر کاربری های غیرضروری و سایر قوانین ابلاغی به همراه نظارت های مستمر، این فرایند، جهت مثبتی را طی خواهد نمود. در این راستا، موارد زیر پیشنهاد می گردد:

- برجسته نمایی صندلی اکوتوریسم (Ecotourism) ساحلی، به لحاظ اهمیت آن در عصر پسامدرن به عنوان نماد مسئولانه ای از طبیعت گردی nature-based tourism و آلترناتیوی مناسب در جهت صیانت از محیط زیست و تعهد به طبیعت، احترام به فرهنگ و زیربنای فرهنگی جامعه روستایی و احساس مسئولیت اجتماعی، آموزش و بهبود شرایط مالی و ارتقاء سطح کیفی زندگی روستاییان، از اصلی ترین رهیافت ها به منظور توسعه گردشگری پایدار ساحلی؛

- برخورد قاطعانه و عدم مسامحه با متخلفین در حوزه ساخت وسازهای غیرمجاز در کاربری های گردشگری در سواحل دریا.

- آزادسازی نوار ساحلی و هماهنگی با ادارات و نهادهای دولتی جهت عدم ارائه مجوزی برای ساخت ساز غیراصولی در این مناطق.

-ارتقاء سیما، نمای ظاهری، کیفیت جاذبه ها و تأسیسات گردشگری در نوار ساحلی روستاها به ویژه در مناطقی که به واسطه احداث سازه هایی با کیفیت نازل، به نتایجی همچون پدیدآیی چشم انداز ناهمگون در سواحل روستاها منجر شده است.

*دکتری برنامه ریزی روستایی و کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان