ایران زمین به روایت سیاحان - مجله گذر عمر

با روی کار آمدن حکومت صفوی در ایران بعد از دوره ای طولانی ناامنی و هرج و مرج که ناشی از آشوب های متعدد داخلی و هجوم های بی حد و حصر بیگانگان بود، در سایه حکومت مرکزی مقتدر، امنیت و آرامش در ایران حکم فرما شد .

شروع حکومت صفوی در ایران با شروع رنسانس در غرب هم زمان شده در نتیجه این تحولات، گردشگران غربی فراوانی برای شناخت سرزمین های شرقی اقدام به سفرهای طولانی مدت به این سمت جهان نموده اند. در میان سرزمین های شرقی، ایران زمین برای سیاحان فوق العاده مجذوب کننده بوده است . به نحوی که بعضی از آن ها مانند آلبرت اومستد (Albert T.Olmstead) و پیر بریان (Pierre Briant) آن چنان مجذوب ایران و ایرانیان شدند که تمام عمر خود را صرف شناخت ایران و ایرانی کردند. در قرن هجدهم، هم زمان با مسافرت تویوکل به ینگه جهان (آمریکا) آرتور دو گوبینو (Joseph Arthur de Gobineau) راهی ایران شد که این خود نشان دهنده جایگاه ویژه ایران زمین نزد گردشگران جهانی مدرن است. شرایط مطلوب ایران، با وجود حکومت مقتدر صفوی از یک سو و وجود مجذوب کنندهیت های متعدد از سوی دیگر، این سرزمین را به مقصد گردشگری سیاحان غربی در آن موقع تبدیل کرد. نتیجه مسافرت این سیاحان، مجموعه ای از سفرنامه ها است که منبعی بی نظیر برای مطالعه تاریخ ایران به شمار می روند .

زنان و دختران در پشت یک دار قالی

مجذوب کنندهیت های این سرزمین برای سیاحان

ایران، سرزمینی دارای موقعیت و گستردگی خاص جغرافیایی است که با توجه به این ویژگی شرایط چندگانه اقلیمی دارد. اقلیم های گوناگون باعث وجود پدیده های طبیعی و متنوعی شده اند که یکی از جاذبه های گردشگری ایران برای سیاحان بوده اند.

تمدن کهن ایران با آن امپراتوری های بزرگش دارای شهرهای بزرگ و باستانی بوده است. به علاوه اینکه این سرزمین، صحنه حضور پررنگ ادیان مختلف و فرهنگ های گوناگون بوده است که بر عرصه های مختلف زندگی در این تمدن تاثیرگذار بوده اند؛ از بناهای متعدد گرفته تا ساکنان آن.

سیمای دختر کرد ساکن ایران

برای سیاحان، ایران از حیث آثار باستانی و اماکن مذهبی اش مجذوب کنندهیت داشته و ایرانیان از حیث اعتقادات و آداب و رسومشان. آن ها در بازدید خود از ایران با شهرها و بناهایی با ساختاری علمی و معماری مجذوب کننده برخورد می کردند و در مواجهه با مردم،خلقیات آن ها در عرصه های مختلف زندگی از قبیل داد و ستد برایشان هویدا می شد، با زندگی در این سرزمین رسومی همانند اعیاد بزرگ ایرانیان و مسلمانان ایرانی را می تماشاد، متوجه جایگاه ویژه ادبیات و علم در بین ایرانیان می شدند و از صنایع پیروز این سرزمین بازدید می کردند.

منبعی برای مطالعه

در اردیبهشت امسال، کتابی با عنوان تصویر ایران و ایرانی از نگاه مسافران خارجی نوشته علی اصغر حقدار منتشر شده است. در این کتاب، نویسنده نوشته های سیاحان دوره صفوی را در پنج فصل مجزا گردآوری نموده است. فصل اول، جاذبه های اقلیمی، فصل دوم آداب و رسوم اجتماعی، فصل سوم باورهای شخصی، فصل چهارم اماکن دینی و آثار باستانی و فصل پنجم شیوه زیستی ایرانیان در شهرها .

این کتاب در عین انتقال نظرات سیاحان و یاری به تماشا ایران آن موقع از نگاه آن ها منبعی برای کتاب شناسی در این حوزه نیز به شمار می رود. نام 74 اثر قابل اعتنا و مرجع به همراه چکیده معرفی هرکدام در این کتاب آورده شده که برای پژوهشگران این عرصه بسیار مفید است .

جاذبه های اقلیمی ایران

نویسنده در فصل اول دلایل روی آوردن خارجیان به ایران و توجه آن ها به این سرزمین را بیان می نماید. سیاحان زیادی در سفرنامه هایشان از جاذبه های طبیعی، سیاسی و فرهنگی ایران سخن گفته اند. جاذبه هایی که روزگاری هگل فیلسوف قرن هجدهم و نوزدهم با تکیه بر آن ها ایران را سرزمینی خوانده بود که آدمی در گذر از غرب به شرق در آنجا احساس غریبی نمی کرد و خود را در خانه خویش احساس می کرد. یکی از نکاتی که همیشه مورد توجه این جهانگردان بوده، تنوع اقلیمی ایران است.

محل طبابت نورمحمود طبیب معروف عصر قاجار

آداب و رسوم اجتماعی ایرانیان

در فصل دوم این کتاب آداب و رسوم اجتماعی ایرانیان از نگاه مسافران خارجی آنالیز شده است.

هرکدام از جهانگردانی که به ایران سفر نموده اند، گوشه ای از آداب و رسوم ملی و محلی اقوام مختلف ایرانی را منعکس نموده اند. نویسنده اشاره می نماید که حتی بعضی از صفات مذموم ایرانیان نیز از دید آن ها پنهان نمانده است.

باورهای شخصی مردم ایران

در این بخش نویسنده به نوشته هایی از سیاحان خارجی درباره باورهای شخصی و اعتقادات دینی و ملی ایرانیان اشاره می نماید. بعلاوه درباره مجامع صنفی در ایران و شیوه برخورد کسبه و تجار با مردم و مشتریان نیز نکات جالب توجهی مطرح شده است.

سیمای یک تاجر عصر قاجار

اماکن دینی و آثار باستانی ایران

سرزمینی با قدمت ایران بدون شک دارای ابنیه و آثار تاریخی متعددی است که بازدید کننده های خارجی این کشور را به تحسین آن ها واداشته است. در این بخش از کتاب نیز توصیفات این سیاحان از اماکن تماشای ایران گردآوری شده است.

شیوه زیستی ایرانیان در شهرها

در نهایت، فصل پایانی کتاب به شرایط زیستی ایرانیان در مسائل گوناگون مالی، فرهنگی، سیاسی و... می پردازد.

تنبیه کردن یک شاگرد در مکتب خانه

در آخر باید به این نکته نیز اشاره کنیم که ورود سیاحان خارجی به ایران و بازدید آن ها از منطقه ها و ابنیه مختلف و در پی آن نگارش سفرنامه های متعدد، تاثیر فراوانی در معرفی ایرانیان به جهان داشته است و شوق سفر به این سرزمین تماشای را در بسیاری از مورخان، سیاحان و متفکران زنده نموده است.